Jazda samochodem bez prawa jazdy – co za to grozi?

Prowadzenie pojazdu bez posiadania wymaganych prawem uprawnień stanowi wykroczenie zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności lub aresztu. Wykroczeniem jest również prowadzenie pojazdu bez fizycznego posiadania przy sobie odpowiednich dokumentów. W ostatnim czasie zakres dokumentów, które posiadać ma przy sobie kierowca, uległ jednak znacznemu ograniczeniu.

Obecnie brak już obowiązku posiadania przy sobie najbardziej popularnych dokumentów, takich jak prawo jazdy czy dowód rejestracyjny. Nie ma również wymogu posiadania w pojeździe dokumentu potwierdzającego zawarcie umowy lub opłacenie składki obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu. Do wszystkich tych dokumentów Policja (podobnie jak każdy obywatel w razie złożenia stosownego wniosku) ma bowiem dostęp za pośrednictwem Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców (CEPiK). 

Warto jednak zaznaczyć, że Centralna Ewidencja Kierowców działająca w ramach CEPiK obejmuje wyłącznie dane kierowców, którzy uprawnienia do kierowania pojazdami uzyskali w Polsce. Kierowcy posługujący się prawem jazdy wydanym poza RP pozostają zatem obowiązani do jego fizycznego posiadania przy sobie w czasie prowadzenia pojazdu na terytorium Polski. Analogicznie, w przypadku kierowania pojazdem zarejestrowanym za granicą konieczne jest posiadanie dokumentu stwierdzającego dopuszczenie pojazdu do ruchu i potwierdzającego zawarcie umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu (lub opłacenia składki za to ubezpieczenie).

Jazda bez prawa jazdy tzn. prowadzenie pojazdu bez posiadania przy sobie dokumentu prawa jazdy w obecnym stanie prawnym nie stanowi wykroczenia. Wykroczeniem, i to zagrożonym surową karą, jest jednak prowadzenie pojazdu bez uprawnień. Chodzi tu zarówno o sytuację, gdy danego uprawnienia kierowca nigdy nie posiadał, jak i takie, gdy z jakichś przyczyn je utracił.

Jazda bez uprawnień jest wykroczeniem stypizowanym w art. 94 § 1 Kodeksu Wykroczeń. Sankcją karną przewidzianą w tym przepisie jest kara grzywny – nie niższa niż 1.500,00 zł, a mogąca osiągnąć wartość maksymalnie 30.000,00 zł, kara ograniczenia wolności (w wymiarze miesiąca) lub aresztu (w wymiarze od 5 do 30 dni). 

W przypadkach prowadzenia pojazdu bez uprawnień kierowca nie zostaje ukarany mandatem, gdyż sprawa zostaje skierowana do właściwego sądu z wnioskiem o ukaranie. Przy tego typu wykroczeniu wymiar kary określa zatem sąd, jednocześnie obligatoryjnie orzekając wobec sprawcy środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów.

Wymiar środka karnego sąd określa w miesiącach lub latach, na okres od 6 miesięcy aż do 3 lat. Zgodnie z art. 29 § 4 Kodeksu wykroczeń na jego poczet zalicza się okres zatrzymania prawa jazdy lub innego dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu.

Nieco inaczej kształtuje się sytuacja, w której kierujący pojazdem posiada uprawnienia do prowadzenia pojazdem, ale tymczasowo prawo jazdy zostało mu zatrzymane przez starostę na skutek przekroczenia dozwolonej prędkości w terenie zabudowanym o 50 km/h. Wówczas, poza popełnieniem wykroczenia z art. 94 § 1 Kodeksu Wykroczeń i skierowania sprawy na drogę sądową, starosta wydaje decyzję o przedłużeniu okresu zatrzymania dokumentu do 6 miesięcy (art. 102 ust. 1d ustawy o kierujących pojazdami). 

Jeżeli osoba, wobec której wydano decyzję o przedłużeniu okresu zatrzymania prawa jazdy do 6 miesięcy, będzie w tym okresie kierować pojazdem, to może zostać uznana sprawcę przestępstwa z art. 180a Kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem kto na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu, prowadzi pojazd mechaniczny, nie stosując się do decyzji właściwego organu o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Prowadzenie po drodze publicznej pojazdu, na który wymagana jest inna kategoria prawa jazdy, aniżeli ta posiadana przez danego kierowcę, również stanowi przypadek jazdy bez uprawnień i jest wykroczeniem z art. 94 § 1 Kodeksu Wykroczeń. Tym samym kierowca posiadający prawo jazdy kategorii B, a poruszający się po drodze publicznej np. ciągnikiem rolniczym, realizuje znamiona wykroczenia prowadzenia pojazdu bez uprawnień i musi liczyć się z przewidzianymi za nie sankcjami karnymi.