Warunkowe umorzenie postępowania karnego – czy i kiedy jest możliwe?

Warunkowe umorzenie postępowania karnego polega na wydaniu przez sąd wyroku, w którym wskazuje sprawcę i stwierdza jego winę, jednak nie orzeka kary za przestępstwo. 

Warunkowe umorzenie postępowania polega na zakończeniu postępowania karnego „na próbę”, bez wydawania wyroku skazującego. Decyzja o warunkowym umorzeniu postępowania zapada w formie wyroku. 

Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do lat trzech liczonych od dnia uprawomocnienia się orzeczenia.

Możliwość zastosowania warunkowego umorzenia postępowania karnego wymaga spełnienia szeregu przesłanek materialnych i formalnych.

Przesłanki merytoryczne to:

Do przesłanek formalnych należą:

Warunkowe umorzenie postępowania karnego jest możliwe bez przeprowadzania rozprawy. W przypadku wystąpienia potrzeby rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania karnego już na początkowym etapie postępowania, czy to na skutek wniosku prokuratura, czy uznania sądu, sprawa kierowana jest nie na rozprawę, a na posiedzenie. Jeżeli po przeprowadzeniu posiedzenia zapadnie wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne, sprawa nie jest kierowana na rozprawę.

Złożenie wniosku o warunkowe umorzenie postępowania karnego jest możliwe zarówno na etapie postępowania przygotowawczego do prowadzącego go organu (prokuratura, Policja), jak i na etapie postępowania sądowego – wówczas adresatem wniosku winien być sąd. 

Wniosek można złożyć zarówno na piśmie lub ustnie.

Przepisy prawa nie określają terminu do złożenia wniosku o warunkowe umorzenie postępowania karnego. Najczęściej przedmiotowy wniosek składany jest jednak przez oskarżonych na początkowym etapie postępowania karnego, np. w pisemnej odpowiedzi na akt oskarżenia. 

Brak jest wykazu dokumentów, które obligatoryjnie należy złożyć wraz z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania karnego. Wskazane jest jednak załączenie dokumentów wskazujących na zaistnienie okoliczności przemawiających za warunkowym umorzeniem postępowania.

Wniosek nie wymaga jakiejkolwiek opłaty. 

Decyzja o warunkowym umorzeniu postępowania zapada w formie wyroku. 

Po uprawomocnieniu się orzeczenia bieg rozpoczyna okres próby, który wynosić może od roku do lat trzech. Umarzając postępowanie, sąd nakłada na sprawcę obowiązek naprawienia szkody, ewentualnie zadośćuczynienia pokrzywdzonemu za krzywdę, albo zamiast tych obowiązków orzeka nawiązkę. Możliwe jest również nałożenie takich obowiązków jak np. przeproszenie pokrzywdzonego lub poddanie się terapii uzależnień. 

Ponadto, w okresie próby sąd może oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia albo organizacji społecznej. 

W przypadku wydania wyroku warunkowo umarzającego postępowanie sprawca nie jest w świetle prawa osobą skazaną. Wpis o warunkowym umorzeniu postępowania karnego jest usuwany z Krajowego Rejestru Karnego po 6 miesiącach od zakończenia okresu próby. 

Postępowanie, które zostało warunkowo umorzone, zostaje podjęte, jeżeli w okresie próby sprawca popełni przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany.

Sąd może podjąć postępowanie, jeżeli w okresie próby sprawca rażąco narusza porządek prawny. W szczególności chodzi o sytuacje, gdy sprawca popełni przestępstwo (inne niż przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany), uchyla się od dozoru lub nałożonego obowiązku w wyroku obowiązku / środka. W pierwszej kolejności sądowy kurator zawodowy udziela sprawcy pisemnego upomnienia, a  jeżeli pomimo tego sprawca dalej naruszać będzie porządek prawny, sąd podejmuje postępowanie.

Postępowanie, które zostało warunkowo umorzone, nie może zostać podjęte po upływie 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.